TEXTES
Tous les extraits sont extraits de Setembralas de J.F.Brun, A Tots, IEO, 1994
Dans les textes1 à 5, le récit a été transposé au présent, pour faciliter l’apprentissage correspondant aux premières leçons de laboratoire.
Conseils :
 |
Ne pas chercher à traduire le texte avec un dictionnaire. |
|
Il faut l’écouter d’abord, sans regarder, de préférence, le support écrit. |
|
Il faut chercher ensuite à répondre aux questions de " reformulation " qui sont posées à la fin des extraits. |
|
En cas de difficulté, écouter à nouveau le texte enregistré. |
|
La lecture ne doit venir qu’après, en prenant appui sur l’enregistement : cela permettra de se familiariser progressivement avec la graphie de l’occitan moderne. |
Tèxt n°1 : L’ ostal somiat [ écouter ® ]
D’après Setembralas, p. 9
Reformulation
Ecoutez le texte enregistré, lisez-le et essayez de
répondre oralement aux questions de reformulation
( les réponses aux questions sont dans le texte )
La nuòch es venguda. Es escura coma una vena d'antracita.
Ricard en sòmi visita l'ostau.
Aquò's un pantais qui li tòrna per passadas.
Dins la sala de manjar, i a los tablèus dels avis, jos las vòutas escuras.
E i a tanben una pòrta resconduda, qu'adutz cap a d'escalièrs que davalan.
E mai de cambras, d'escalièrs, de membres solelhoses o escurs.
Mas lo sòmi s'acaba lèu, e Ricard a pas lo temps de tot veire.
Se desrevelha totjorn au moment qu'entrevei de causas òrras dins la cava.
* * *
Coma es la nuòch ?
Visita vertadièrament l'ostal Ricard ?
Coma lo visita ?
Que vei primier dins la sala de manjar ?
Que i a rescondut jos las vòutas ?
Ont mena la pòrta resconduda ?
Que i a en bas dels escalièrs ?
Qu'entrevei dins la cava ?
Quora se desrevelha Ricard ?
Tèxt n° 2 : Una vila que càmbia [ écouter ® ]
D’après Setembralas, p. 138.
Reformulation
[Cada nuòch, i a quicòm que càmbia dins nòstra vila.]
D'òmes vestits de blau amb de tronçonairas rèssan tota una renguièra de platanas.
Mai luònh, amb una maquina e de pics, tomban lo bacin d'una fontana.
A tres passes, càmbian lo sens d'una carrièra.
De còps tomban d'ostaus, de còps ne montan d'autres.
Cada matin, i a quicòm de nòu.
D'aubrasses nauts, platanas, pins o palmièrs, se quilhan subran ont la velha passavan las autos.
D'autres finisson sa vida, e a la plaça òm vei de bancs, o de bòrnas, o de plantacions de flors.
D'ostals se fendasclan, se dobrisson coma de miugranas maduras.
* * *
Que fan de nuòch los òmes en blau ?
Consí tomban los bacins de las fonts ?
Que i a a la plaça dels aubres lo matin ?
Quines aubres novèls se quilhan a la plaça de las carrièras
?
Que fan los ostals ?
Que semblan quand se dobrisson ?
Tèxt n° 3 : Lo novèl garda [ écouter ® ]
D’après Setembralas, p. 19
Reformulation
Lo novèl garda de La Liquièra se sona Amans.
Es un ancian militar, veuse dempuèi pas gaire.
A los peus grises copats a ras sus lo copet,
un agach blu coma lo cèl d'ivèrn quand bufa lo mistral.
S'installa dins la cabaneta ras de La Liquièra
Los enfants del vilatge l'ajudan a s'installar
Lor mòstra sa carabina de guèrra, qu'es fòrça bona per caçar lo singlar.
Ricard aima de partir amb Amans dins lo campèstre. Aquò li agrada fòrça.
Amans es totjorn a espinchar se i a pas de braconièr dins las garrigas,
o dins los sèrres aboscassits, o dins la comba d'euses.
De còps lèvan de voladas de perdigalhs. Ricard n'es tot gloriós.
* * *
Consí se sona lo novèl garda de La Liquièra ?
Coma es son pèl ?
E son agach ?
Ont demòra ?
Qual l'ajuda a s'installar ?
De que servís sa carabina ?
Ont van Ricard e Amans ?
Que cerca Amans ?
Que lèvan de còps ?
Es content Ricard d'acompanhar lo garda-caça ?
Tèxt n° 4 : Lo repais de Margalida [ écouter ® ]
D’après Setembralas, p. 25
Reformulation
La taula es mesa quand Amans e Ricard arriban au mas.
La vièlha Margalida a preparat la jardinièra amb de patanons de l'òrt e de bolets de garriga
Monsur lo curat es convidat per dinnar en cò dels de Tribas.
Dins sa sotana negra, sa cara roja e redonda, ditz la preguièra
e tot lo mond s'assèta.
Cada còp que ven monsur lo curat, Margalida li prepara la jardinièra.
Sap que se'n congosta. A pas agut l'idèa de cambiar d'un iotà aquela tradicion immemoriala.
Se fasiá parièr amb monsur Weber, lo capelan d'abans.
Anna galejava totjorn aimablament lo capelan de tant aimar la bona mangisca.
Aquò's pas de gromandisa, disiá, de plan aimar las bonas causas que Lo Senhor metèt per nosautres sus la tèrra !
* * *
Qui es convidat al mas ?
Que li prepara Margalida ?
Que pòrta coma vestit lo capelan ?
Que fan abans de s'assetar ?
De qu'es la tradicion immemoriala d'aquel ostal ?
Cossí s'apelava lo capelan d'autrescòps ?
Perqué galeja monsur lo curat Anna ?
Cossi s'apèla la cosinièra ?
TEXT N° 5 : La sèrp e los poletons [ écouter ® ]
D’après Setembralas, p.45
Reformulation
Tres carretas de bomians an passat un parelh de jorns dins lo vilatge.
Mòstran de moninas pesolhosas e un vièlh ase.
Dins de gàbias de veire fan veire de grandas sèrps endormidas
vengudas, çò dison, d'Africa.
Apollina e Ricard son apassionats per lo biais que las fan manjar.
I meton dins la gàbia de pichons poletons blancs.
Tot còp, la sèrp sortís de sa sòm e n'escana un.
E lo laissa mòrt aicí, ventre en l'aire, un parelh de jorns, abans de l'engolir.
Los autres aucèls viran, cascalhejan, sautan, dins la gàbia amb la sèrp aconsomida e lo fraire mòrt.
Vivon sa pichòta vida sens se mainar de la mòrt que los espèra.
Aquela gàbia, ditz lo mètge, es l'imatge de la vida.
Sèm los poletons, fasèm nòstre rebaladís sens pensar que la granda sèrp es aquí que nos espincha d'un uòlh.
E sabèm pas quora virarà lo cap per nos escanar.
* * *
Que mòstran los bomians ?
Li agrada als enfants d'agachar las sèrps ?
Ont son las sèrps ?
Que fan dins la gàbia ?
Que manjan ?
Perqué son l'imatge de la vida umana los poletons ?
TEXT n° 6 : Contes de Veronica [ écouter ® ]
Setembralas, p. 59
Reformulation
La cosina Veronica viviá amb sas tres sòrres dins un grand ostau de pèira au canton d'una carrièra escura, dins la ciutat vièlha.
Disián que de parts d'aquel ostau datavan d'abans lo grand incendi abrandat per lo cardinal de Richelieu en 1622.
Mai que mai, la vièlha torre nauta e escura ont se ditz que lo diable èra aparegut lo 11 d'agost de 1372.
Los dròlles mancavan pas, cada còp que vesián la torre, de rapelar aquel eveniment istoric.
Veronica contava que sas sòrres, mai grandas qu'ela, conoissián jos la cava de l'ostau de cròtas anticas e secretas.
Quand vendriá mai granda, li mostrarián.
Per l'ora s'acontentava de somiar e de contar a sos cosins.
* * *
Quant a de sòrres Veronica ?
Ont viu amb sas sòrres ?
Que se passèt en 1622 a Montpelhièr ?
E lo 11 d'agost 1372 dins la torre vièlha ?
Que fan los dròlles cada còp que veson la torre ?
E Veronica que conta de sas sòrres ?
Tèxt n° 7 : L’aigat [ écouter ® ]
Setembralas, p.73
Reformulation
Tot còp las martelièras dau cèl se dobriguèron,
foguèt l'esclusada, lo deluvi.
Las carrièras venguèron de rius.
L'aiga tombèt longtemps, a ferrats...
Lo vilatge vièlh sus son sèrre èra aparat de las aigas.
Mas un parelh d'ostaus nòus, bastits neciament dins la colièra dels rius assecats, foguèron emportats per lo creis, en qualques oras.
Los papetas capejavan : la plòja de 1907 èra estada pus gròssa, amb los chivals e los buòus que s'anavan negar au mitan dels prats.
D'abòrd que lo sovenir luònh ne rendiá l'imatge mai terrible encara.
Mas aquel aigaci, o caliá reconóisser, èra de primièra borra.
Lo creis mermèt dins la nuòch.
S'entendèt bufar lo vent terrau.
L'èr redevenguèt sec.
Lo campèstre s'empliguèt de cant d'aucèls e d'insèctes.
La lutz de l'endeman èra linda, doça, coma se tot l'univèrs, aprèp la bugada èra vengut nòu.
* * *
Que semblan las carrièras quand fa d'auratge ?
Consí tomba l'aiga ?
Perqué lo vilatge vièlh es pas negat ?
Perqué los ostaus nòus o son ?
Quora dison los papetas que i aguèt un aigaci mai gròs ?
Quora s'acaba lo creis ?
Que mòstra que lo bèl temps es tornat ?
Tèxt n° 8 : Descobèrta [ écouter ® ]
Setembralas, p.74-75
Reformulation
Ricard partiguèt bon matin passejar dins la garriga encara trempa.
L'aiga li banhava los botelhs.
Dins lo pichon bòsc los rajals de la nuòch avián cavat de regòlas novèlas, prigondas, desrabant d'arbres.
Lo clapàs a ras dau bòsc badava coma un ventre dubèrt.
Ricard se sarrèt per veire.
Aquí que la legenda disiá qu'èra estat un ostau, i a mai de mil ans.
E dejós, l'aiga aviá desgatjat un pasiment de mosaïca acolorida.
De flors, un lion, d'arbres, un pichon dieu amor alut amb son arquet brandit.
Ricard n'oblidava de respirar. Remirava, tremolant.
Lo còr bacelava dins lo pitre.
Pus luònh, una mosaïca mostrava las quatre sasons amb de visatges de femnas coronadas de fuòlhum.
La dròlla que representava la prima aviá una cabeladura negra
e un sorire roginèl e misteriós
que Ricard se'n podiá pas desfar.
* * *
Quora partís dins la garriga Ricard ?
Que mòstra qu'a fòrça plogut ?
De qu'an fach los rajals de la nuòch ?
Que sembla lo clapàs ras del bòsc ?
Que descobrís Ricard ?
Que fa ?
Que mòstra qu'es esmogut ?
Que representan las mosaïcas ?
Coma es lo visatge de la prima ?
Tèxt n° 9 : Caçar lo lion, [ écouter ® ]
Setembralas, p.76
Lectura
Au vilatge, venián d'aprene que lo professor Engarran de Fontarecha, dins son pargue dau Sèrre dels Bessons, s'èra fach manjar per son lion.
N'aviá pas laissat que lo capèl e las lunetas.
E la bèstia fèra aviá escapat, corrissiá las garrigas.
Los caçaires avián apreparat sas balas e sos carrelets de las batudas als singlars, dins l'espèra de campejar lo lion.
Era tròp polit.
Ricard encambèt sa bicicleta e seguiguèt Marquet cap al vilatge per ne saupre mai.
Aval, l'embolh èra pas de dire.
Tot lo mond per carrièras a discutir e a bracejar.
Los òmes, faròts dins sos vestits de caça, se disián que se deviá avançar l'obertura de quinze jorns.
Aquela obertura que començava de se far languir.
Finit d'aliscar lo fusilh sus la taula de la cosina en somiant de las lèbres e dels perdigalhs :
i aviá una gròssa bèstia, que quitament los singlars a costat èra pas res de tot.
Los fusilhs lusissián.
Quau arrapariá una tèsta de lion au mur de son ostau ?
La pus fabulosa istòria de caça dempuòi lo bèstiari dau Gavaudan anava se debanar aquí, dins la garriga ...
E d'abòrd caliá venjar aquel malurós monsur de Fontarecha, tan brave qu'èra, lo paure el, darrièr sas lunetas espessas...
pargue : parc
carrelet : chevrotine
campejar : pourchasser
saupre / saber
aliscar : lisser, polir, fourbir
la lebre : le lièvre
singlar : sanglier
arrapar : accrocher, saisir
Tèxt n° 10 : L’enfant salvatge [ écouter ® ]
Setembralas, p. 188
Lectura
Se contava l'istòria d'una drolleta que sa maire l'aviá laissada dins l'estable tot lo sant clame dau jorn, d'annadas de temps, amb las doas vacas.
Que los parents èran emmaliciats d'aver una manida, amor qu'es un masclon qu'aurián volgut.
E la dròlla, quand finiguèt per sortir de l'estable per anar rejónher los autres galapians dau vilatge,
las gents se mainèron que parlava pas.
Sabiá solament bramar coma fan los buòus.
De pichons mugiments aimablòts que trasián de lagremas a las vièlhas negrevestidas que discutisson dins l'espiçariá.
Lo metge questionat per la populacion afortissiá qu'aquò s'èra vist dins d'autres vilatges :
enfants abalits amb de cabras, amb de chins...
Joan de la Sèrp aviá legit dins l'istòria naturala de Plini quicòm de semblant.
Leon Vilaret, que passava per aquí amb dos perdigalhs que veniá de tirar, explicava...
qu'una dròlla cambiada en vaca, aquò s'èra vist dins los temps ancians ...
E aviá prepausat que sonèsson la dròlla Iò...
Tot lo sant clame del jorn : tot de long del jorn
emmaliciats : dépités,furieux
manida : drolleta
se mainar : s'aviser, s'apercevoir
trasián : traire, tirer
metge : médecin
abalir : élever, nourrir
perdigalh : perdreau
Tèxt n°11 : La mameta reviscolada [ écouter ® ]
Setembralas, p. 230
Lectura
Se parlava d'una mameta, que lo nom disiá pas res a Ricard.
Viviá encafornada coma un pichon grilh au fons de son ostau vièlh, dins lo naut dau vilatge, ras de la glèisa.
Aviá perdut son promés a la guèrra de catòrze e dempuòi n'aviá pas volgut veire d'autre.
Ara èra tan vièlha que lo compte de las annadas s'èra perdut.
Èra antica coma las vièlhas muralhas, coma los sèrres, coma lo vent.
Per passadas, los vesins la venián veire, per en cas que siá mòrta sens dire res.
La trobavan que semblava dormir.
Mas sufisiá que li toquèssetz un pauc lo pitre, ont lo còr s'èra doçament arrestat,
e la vièlha se tornava desrevelhar, coma la bèla au bòsc endormida dins lo conte.
E començava una vida nòva, umila e grisa, segon lo reprovèrbi :
"pichon piu-piu, totjorn viu".
Au fons de sa bauma solombrosa, amb sos cats, sas panatièras e sas aranhas.
Fins au còp venent, que lo còr se tornariá arrestar en esperant la man dau vesin que li tornèsse vida.
Dins los ostaus alentorn totes sabián cossí caliá far.
Tambornejar doçament amb los dets sus l'òs dau mitan dau pitre.
E lo còr tornava bategar.
reviscolar : ressusciter
encafornar < caforna, caverne : grotte, recoin
sèrre = cadena de còlas : chaîne de collines
pitre : poitrine
umil, umila : humble
bauma : grotte
solombrós, osa : obscur
panatièra : blatte
fins a : jusqu'à